خانواده، از گروهی از انسانها تركیب مي‌شود كه از راه خون، زناشویی و یا فرزندپزیری با یكدیگر ارتباط مي‌یابند و طی یك دوره‌ی زمانی نامشخص، با هم زندگی مي‌كنند«كوئن ثلاثی،1370:127».
این سیستم و نهاد اجتماعی در طول تاریخ، نقشی حیاتی برای رشد و پیشرفت و اجتماعی شدن نوع انسان ایفا كرده است«موسوی،1382» و مهمترین سازمانی است كه بستر ساز رشد و رفاه جسمي، روانی و اجتماعی كودك و عامل رسیدن وی به تعادل فیزیكی، روانی و اجتماعی است«وود، 1996» اجتماعی شدن و آشنایی با قوانین، نقش‌ها و ارزش‌های فرهنگی به طور طبیعی در خانواده صورت مي‌پذیرد و كودك در تعاملات ابتدایی خود با خانواده به یك موجود اجتماعی تبدیل مي‌شود؛ به همین دلیل هم از دیرباز عملكرد خانواده مورد توجه روان‌شناسان بوده است«والش،1993».
خانواده به عنوان یك نهاد اجتماعی، معمولاً كار كردهای گوناگونی را بر عهده دارد كه ماهیت این كاركردها و سطح اجرای آنها در فرهنگ‌های مختلف، متفاوت است. مهمترین كاركردهای نهاد خانواده را مي‌توان چنین بر شمرد: تنظیم جنسی، تولید مثل و تجدید نسل، مراقبت و حمایت از فرزندان و سالمندان، اجتماعی كردن كودكان، تثبیت جایگاه اجتماعی و منزلت افراد از طریق وراثت و تامین امنیت اقتصادی برای اعضای خانواده به عنوان واحد بنیادی تولید اقتصادی و مصرف «همان: صفحه:114-113». جامعه شناسان دیگری نیز، با اندك تفاوت‌هایی، همین كاركردها را در نظر گرفتند. مثلاً «نایدهارت» علاوه بر كاركردهای تولید مثل، اجتماعی كردن و تعیین پایگاه اجتماعی، به كاركردهای محافظت روانی از اعضاء خانواده، كاهش و از میان بردن تنش‌ها و همچنین خانه‌داری و گذران اوقات فراغت نیز تأكید كرده است در حالی كه تأكید پارسونز، بر دو كاركرد اجتماعی كردن كودكان و رشد و ثبات شخصیت بزرگسالان بود «اعزازی:170:1380» و سرانجام این كه «به نظر هوبل1972»، خانواده به عنوان یك واحد اجتماعی – فرهنگی، كانونِ نزدیكی، آشیانه‌ای برای تغذیه و رشد انسان، منبع حمایت اجتماعی و مؤسسه‌ای برای انتقال فرهنگ است «موسوی: 1382».
الف) تعریف خانواده:
• حقوق‌دانان در قانون مدنی، خانواده را مجموعه‌ای از اشخاص خوانده‌اند كه به واسطة قرابت به هم بستگی دارند و محور این قرابت اعم از این‌كه نسبی باشد یا سببی، ازدواج است.
• «خانواده یك نهادحقوقی است مشتمل برمجموع اشخاصی كه به وسیلة رشته‌های زناشویی یا خون یا فرزند خواندگی با یكدیگر پیوند یافته‌اند. در معنای محدودتر، كلمهی خانواده معرف شركت ناشی از زناشویی است كه شامل زن وشوهر و فرزندانشان می‌شود.»
ب) اهمیت خانواده:
• ازنظرحقوقی:
• بند سوم مادة شانزده اعلامیه حقوق بشر خانواده را ركن طبیعی و اساسی اجتماعی دانسته و به آن حق داده كه از حمایت دولت بهره‌مند باشد.
• ازنظرتربیتی:
اولا) روان‌شناسان معتقدند شخصیت اصلی طفل در سنین زیر هفت سال شكل خواهد گرفت و به ندرت می‌توان دایرة تربیت طفل را از خانواده فراتر دانست.
ثانیا) خانواده، محل یادگیری زبان به عنوان یکی از مهمترین مؤلفه های ملیت است
از نظر جامعه شناسی:
اولا) وسیلهای برای انتقال فرهنگ و فولكلور از نسلی به نسلی دیگر و در نهایت ماندگاری یك ملت است؛ اگرچه این ملت بدون سرزمین و دولت باشد.
ثانیا) خانواده سپر بلای جامعه است؛ یعنی هرچه خانواده محکمترباشد،آسیب پذیری جامعه کمتراست و برعکس«هر وقت در جامعه دزدی و قتل و بزهکاری زیاد شد نشانهی آن است که خانواده ضعیف و یا از هم پاشیده شده است»
تاریخ به ما می گوید که : تواناترین جوامع آنهایی بودند که خانواده در آنها قوی ترین بنیاد و سازمان را داشته است.
ثالثاً) در خانواده است که انسان تجربه ی زیستن و بودن با غیرخود را تجربه می کند که زمینه و بستری مناسب برای تحمل و مدارا و در نهایت ، مردم سالاری و دموکراسی است . تجاربی مانند:
• تجربه ی با دیگری زیستن؛ دیگری یعنی: جنس مخالف و شخصی متفاوتی با گذشته ای متفاوت و از خانواده ای متفاوت حتی با فرهنگی متفاوت!!
• تجربه تربیت فرزندان ، تجربه اقتصادی و دخل و خرج خانواده،
• تجربه مردانگی و زنانگی
رابعاً) رعایت نظم و قانون(دقت در رفت وآمد، در دخل و خرج ، در سخنان و..)
خامساً)آموزش دیانت و اخلاق
سادساً) برای محافظت در برابر هجوم فرهنگ بیگانه
•از نظر روانشناسی
• تحقیقات گوناگون نشان میدهند که افراد متاهل در مجموع خوشبخت تر و راضیتر از افراد مجرد و بدون همسرند . یعنی سلامت جسمی و روانی افراد متاهل بیشتر است و عموماً عمر طولانی تری هم دارند. همان چیزی که قرآن قرنها پیش به آن اشاره نموده و فرموده است: «وَ مِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِی ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ»
• ازنظراقتصادی:
• یکی از بنیادهای اصلی یادگیری مصرفِ درست، پس انداز و عشق به کار است.
ج) ویژگی های خانواده ی موفق:
خانواده ی موفق با کارکردهایی بالا دارای ویژگی های ذیل است:
الف) اعضای خانواده احساس آرامش می كنند.
ب) اعضـای خانـواده احساس رشـد می كنند.
ج) اعضـای خانـواده احساس وابستگی و همبستگی می كنند.
د) اعضای خانواده احساس عشق و محبت را تجربه می كنند.
هـ) اعضای خانواده احترام و جایگاه را در آن احساس می کنند.
د) راه های دست یابی به خانواده ای موفق
برای دست یابی به خانواده ای موفق با ویژگی های فوق الذکر، آموزش بهترین کار و بهترین راه حل است . آموزش های قبل از عقد و تشکیل خانواده مانند:
1. نحوه ی ارتباط و انتخاب
2. کسب آمادگی های لازم
3. اصلاح بینشها و نگرشها
و بعد از عقد و تشکیل خانواده که عبارتند از.
1. مهارت آموزی
2. اصلاح رفتارها
3. مدیریت در خانواده
نظرات